5 lý do cho phép bỏ điều kiện khởi tố theo yêu cầu của bị hại

trước khi khởi tố vụ án hình sự đối với hành vi giả mạo chỉ dẫn địa lý

Email: vinh@bross.vn

Biện pháp hình sự đối với tội phạm sở hữu trí tuệ có vẻ như hiện tại chỉ được quy định ở 3 Hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết và có nghĩa vụ tuân thủ, cụ thể gồm Điều 61 Hiệp định về các khía cạnh có liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ (Hiệp định TRIPs), Điều 18.77 & Điều 18.78 Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Điều 11.74 Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP). Chế tài hình sự ở các FTA này được yêu cầu nội luật hóa có chung đặc điểm là cùng yêu cầu hình sự hóa đối với hành vi cố ý giả mạo nhãn hiệu (trademark counterfeiting), sao chép lậu (copyright piracy) và xâm phạm bí mật kinh doanh. Điểm g khoản 6 Điều 18.77 CPTPP quy định rằng các cơ quan có thẩm quyền của quốc gia thành viên có thể chủ động khởi tố vụ án hình sự mà không cần có yêu cầu từ người thứ ba hay chủ thể quyền.[1]

Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao đề xuất Quốc Hội sửa đổi khoản 1 Điều 155 BLTTHS theo hướng bãi bỏ nội dung dẫn chiếu tới Điều 226 của BLHS để cho phép cơ quan có thẩm quyền có thể khởi tố vụ án hình sự về tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp mà không cần có yêu cầu của bị hại và sửa đổi khoản 8 Điều 157 BLTTHS theo hướng bãi bỏ nội dung dẫn chiếu tới Điều 226 của BLHS để bỏ căn cứ không khởi tố vụ án hình sự trong trường hợp tội phạm quy định tại khoản 1 Điều 226 của BLHS mà bị hại hoặc người đại diện của bị hại không yêu cầu khởi tố.[2]

Theo quan điểm chúng tôi, đề xuất của Viện KSND Tối cao là có căn cứ và cơ sở thực tiễn vì 5 lý do sau:

1. Bỏ điều kiện khởi tố theo yêu cầu của bị hại không xâm phạm quyền tư tố[3] vì việc bỏ điều kiện khởi tố theo yêu cầu bị hại ở khoản 1 điều 155 và khoản 8 điều 157 BLTTHS dẫn chiếu đến điều 226 BLHS (Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp) cũng tương tự như Quốc hội đã chấp thuận bỏ điều kiện khởi tố theo yêu cầu bị hại ở khoản 1 điều 155 và khoản 8 điều 157 BLTTHS dẫn chiếu đến điều 225 BLHS (Tội xâm phạm quyền tác giả)

2. Bỏ hay không bỏ điều kiện khởi tố theo yêu cầu của bị hại ở khoản 1 điều 155 và khoản 8 điều 157 BLTTHS dẫn chiếu đến điều 226 BLHS không làm thay đổi bản chất chính sách hình sự hiện tại của Việt Nam đối với hàng hóa giả mạo nhãn hiệu, giả mạo chỉ dẫn địa lý và sao chép lậu. Sở dĩ như vậy là xâm phạm chỉ dẫn địa lý ở quy mô thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự theo điều 171 BLHS năm 1999 sửa đổi 2009 (hết hiệu lực) và điều 226 BLHS 2015 sửa đổi năm 2017 (đang có hiệu lực) tương ứng đã được chính Quốc hội thông qua. Như vậy, những ý kiến lo ngại Việt Nam bảo hộ rộng cho chủ thể nước ngoài vì CPTPP không yêu cầu hình sự hóa đối với hành vi xâm phạm chỉ dẫn địa lý là vừa không đúng và vừa thừa vì phạm vi của bàn luận ở đây là chỉ nói về pháp luật tố tụng chứ không bàn về pháp luật nội dung

3. Nhãn hiệu và chỉ dẫn địa lý tuy là 2 hình thức bảo hộ quyền SHTT khác nhau nhưng chúng rất giống nhau về bản chất là cùng mang đặc tính chỉ dẫn nguồn gốc thương mại, giúp người tiêu dùng phân biệt nguồn gốc thương mại của sản phẩm. Do vậy, bỏ điều kiện khởi tố theo yêu cầu của bị hại ở khoản 1 điều 155 và khoản 8 điều 157 BLTTHS dẫn chiếu đến điều 226 BLHS là cần áp dụng chung cho cả nhãn hiệu và chỉ dẫn địa lý bị giả mạo thay vì chỉ riêng nhãn hiệu bị giả mạo

4. Việt Nam là quốc gia có nhiều chỉ dẫn địa lý và chỉ dẫn địa lý là tài sản của Nhà nước gia chứ không phải là tài sản của tư nhân.[4] Do vậy, bỏ điều kiện khởi tố theo yêu cầu của bị hại ở khoản 1 điều 155 và khoản 8 điều 157 BLTTHS dẫn chiếu đến điều 226 BLHS là chính sách đúng đắn vì Nhà nước không cần thiết phải đi hỏi Nhà nước có cần khởi tố hình sự hay không?

5. Thực trạng xâm phạm quyền SHTT ở Việt Nam như báo cáo của ICC Bascap và báo cáo đặc biệt 301 của Văn phòng Bộ thương mại Hoa Kỳ (USTR)  là hết sức đang quan ngại trong khi chế tài xử phạt hành chính bị xem là quá nhẹ, không đủ sức răn đe các đối tượng thực hiện hành sản xuất, kinh doanh hàng hóa giả mạo nhãn hiệu hoặc giả mạo chỉ dẫn địa lý. Việc chủ động khởi tố vụ án hình sự không cần ý kiến của bị hại sẽ trực tiếp bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước, ngăn chặn hoạt động kinh doanh lừa dối người tiêu dùng và góp phần duy trì môi trường kinh doanh lành mạnh và công bằng cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam.[5]

Bross & Partners, một công ty sở hữu trí tuệ được xếp hạng Nhất (Tier 1) năm 2021 bởi Tạp chí Legal 500 Asia Pacific, có kinh nghiệm giải quyết tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ bao gồm nhãn hiệu (thương hiệu), quyền tác giả, sáng chế, giống cây trồng ở Việt Nam và nước ngoài.

Vui lòng liên hệ: vinh@bross.vn; mobile: 0903 287 057; Zalo: +84903287057; Skype: vinh.bross; Wechat: Vinhbross2603.