Sao chép, sử dụng và phân phối giáo trình vì mục đích học tập có được xem là “sử dụng hợp lý” để được miễn trách nhiệm xâm phạm quyền tác giả hay không[1]?

Email to: vinh@bross.vn

Bị đình chỉ học vì photo và sử dụng giáo trình luật dùng cho mục đích học tập

Một sự kiện nóng liên quan đến vi phạm bản quyền được nhiều tờ báo và truyền thông trong nước đưa tin đầu năm 2017, theo đó khoảng giữa tháng 1 năm 2017, một sinh viên nữ học luật năm thứ hai mang 11 cuốn giáo trình photo khác nhau, 8 trong số đó được cho là sao chép bất hợp pháp, đã bị Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh ra quyết định kỷ luật đình chỉ học một năm. Tuy nhiên, sau khi bị báo chí, công chúng và luật sư chỉ trích, Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh đã rút lại quyết định của mình và đưa ra quyết định cảnh cáo.

Theo thông tin do báo chí đưa tin, sinh viên nữ này nói rằng cô ấy định đem mấy cuốn giáo trình photo cho người bạn đồng hương của cô ấy đang là sinh viên năm thứ nhất[2]. Tạm thời chưa nói về tính hợp pháp và hợp lý của quyết định đình chỉ học 1 năm vốn bị dư luận chỉ trích là quá nặng và không đúng quy chế của Bộ Giáo dục về kỷ luật sinh viên, vấn đề pháp lý đáng được quan tâm hơn ở đây là là liệu sinh viên sử dụng giáo trình photocopy có cấu thành hành vi xâm phạm quyền tác giả theo quy định của pháp luật hiện hành hay không?

Một số người cho rằng không có hành vi xâm phạm quyền tác giả vì việc sử dụng của cô sinh viên chỉ nhằm mục đích nghiên cứu học tập, nghiên cứu khoa học và phi thương mại. Những người khác có quan điểm cho rằng hành vi này là xâm phạm quyền độc quyền làm bản sao tác phẩm được bảo hộ mà đang nằm trong tay chủ sở hữu tác quyền của giáo trình luật là Đại học luật Tp. Hồ Chí Minh vì mục đích giảng dạy, nghiên cứu khoa học và phi lợi nhuận là không đủ để loại trừ hành vi xâm phạm quyền sao chép do việc sử dụng của cô ấy đã ảnh hưởng đến việc sử dụng bình thường của những cuốn sách giáo khoa đó hoặc gây tổn hại đến lợi ích hợp pháp của chủ thể quyền tác giả, vi phạm các quy tắc pháp lý theo cả luật pháp quốc tế và của Việt Nam.

Vài lời bình

1. Hành vi nêu trên của bạn sinh viên trực tiếp liên quan tới 3 hoạt động sao chép, sử dụng và phân phối tác phẩm (giáo trình luật) đều thuộc quyền độc quyền của Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh (chủ sở hữu quyền tác giả của giáo trình luật), nghĩa là bạn sinh viên này có thể đã thực hiện hành vi xâm phạm quyền tác giả theo khoản 3, 6 & 8 điều 28 Luật sở hữu trí tuệ, trừ trường hợp các hành vi này của bạn sinh viên được biện hộ thuộc trường hợp hợp luật quy định là “sử dụng tác phẩm không phải xin phép, không phải trả thù lao” (hay còn được gọi theo cách khác là “sử dụng hợp lý” hoặc “giới hạn và ngoại lệ”)[3].

2. Để xác định hành vi của bạn sinh viên có được xem là “sử dụng hợp lý” hay không bắt buộc chúng ta phải tìm hiểu nguyên tắc pháp lý rất quan trọng là “phép thử ba bước” hay còn gọi là “phép kiểm tra 3 bước” (three-step test). Sử dụng hợp lý thực chất là cách gọi khác để diễn giải ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả được nêu tại điều 9(2) Công ước Berne nói rằng “luật pháp của các quốc gia thành viên thuộc Liên hiệp có thể cho phép làm bản sao của tác phẩm được bảo hộ trong (1) một số trường hợp đặc biệt với điều kiện là (2) việc sao chép này không xung đột với việc khai thác bình thường tác phẩm và (3) không gây tổn hại một cách bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của tác giả. Phép thử ba bước được tìm thấy trong pháp luật Việt Nam, cụ thể bước 1 của phép thử “một số trường hợp đặc biệt” được tìm thấy ở điều 25.1 quy định 10 trường hợp đặc biệt cho phép sử dụng tác phẩm mà không phải xin phép và không phải trả thù lao trong đó gồm trường hợp “tự sao chép một bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của cá nhân”; bước 2 “không xung đột với việc khai thác bình thường tác phẩm” và bước 3 của phép thử “không gây tổn hại một cách bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của tác giả” đều cùng được nói tới ở điều 25.2 Luật sở hữu trí tuệ.
3. Như vậy, việc cho rằng bạn sinh viên sao chép giáo trình nhằm mục đích nghiên cứu khoa học thì không cấu thành hành vi xâm phạm quyền tác giả là không đúng vì bắt buộc phải xem xét bước 2 và 3 của phép thử ba bước thì mới có thể đi đến kết luận hành vi của bạn sinh có được xem là “sử dụng hợp lý” hay không? Giá mà vụ việc này được ĐH Luật HCM khởi kiện vụ án dân sự tại tòa án để xem tòa án phân xử thì có lẽ chúng ta sẽ thấy nhiều phân tích pháp lý thú vị hơn nhưng phải chăng ĐH Luật HCM e ngại khả năng thua kiện vì lịch sử cho thấy tòa án của Việt Nam đã từng bỏ quên[4] phép thử ba bước trong một vụ tranh chấp quyền tác giả liên quan đến “sử dụng hợp lý”?

Nếu Quý khách hàng có nhu cầu cụ thể cần được tư vấn, vui lòng liên hệ vinh@bross.vn hoặc điện thoại 0903 287 057.

Bross & Partners, một công ty luật sở hữu trí tuệ được thành lập năm 2008, thường xuyên lọt vào bảng xếp hạng các công ty luật sở hữu trí tuệ hàng đầu của Việt Nam do các tổ chức đánh giá luật sư có uy tín toàn cầu công bố hàng năm như Managing Intellectual Property (MIP), World Trademark Review (WTR1000), Legal 500 Asia Pacific, AsiaLaw Profiles, Asia Leading Lawyers, Asia IP và Asian Legal Business (ALB). Với nhiều năm kinh nghiệm nổi bật và năng lực chuyên môn sâu khác biệt, Bross & Partners có thể giúp khách hàng bảo vệ hoặc tự vệ một cách hiệu quả trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ phức tạp ở Việt Nam và nước ngoài liên quan đến bản quyền tác giả, quyền liên quan, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu/thương hiệu và tên miền internet.