Bross & Cộng sự đóng góp ý kiến cho Dự thảo Luật SHTT sửa đổi

liên quan đến 2 cặp điều khoản giới hạn và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan[1]

Email: vinh@bross.vn

Giới hạn và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả (exception and limitation) là một nguyên tắc pháp lý được quy định ở điều 9(2) Công ước Berne và điều 13 TRIPs[2] nhằm 2 mục đích là giới hạn phạm vi thực thi các quyền độc quyền của chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan và bảo vệ quyền tiếp cận thông tin của công chúng.

Luật SHTT năm 2005 sửa đổi 2 lần vào năm 2009 và 2019 (“Luật SHTT”) nội luật hóa nguyên tắc pháp lý nêu trên vào 2 cặp điều luật gồm điều 25 - điều 26 liên quan đến quyền tác giả[3] và điều 32 – điều 33 liên quan đến quyền liên quan, trong đó điều 25 và điều 32 mang tính chất là ngoại lệ không xâm phạm và điều 26 và điều 33 mang tính chất là giới hạn quyền tác giả, quyền liên quan[4].

Dựa trên kinh nghiệm hành nghề của mình và khuôn khổ pháp luật quốc tế, chúng tôi cho rằng tên, nội dung và thứ tự các điều khoản về giới hạn và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trong Dự Thảo là không thực sự phù hợp. Vì vậy, chúng tôi đề xuất sửa đổi 2 cặp điều luật 25-26 và 32-33 cụ thể như trình bày dưới đây:

1.         Điều 9(2) Công ước Berne có nói đến hành vi làm bản sao (reproduction) chứ không nói đến hành vi “sử dụng”. Nghĩa là tinh thần của Berne là cho phép áp dụng ngoại lệ làm bản sao không xâm phạm quyền. Tên điều luật ở Dự Thảo (cũng như ở Luật hiện hành) chỉ nói đến hành vi “sử dụng” nhưng phần nội dung của điều luật lại liệt kê nhiều hành vi khác nhau như làm bản sao dưới dạng “tự sao chép”, “sao chép”, “trích dẫn”, “biểu diễn”, “chụp ảnh”, “chuyển định dạng”,….là không hợp lý. Vì lẽ đó, cần thiết sửa đổi tên điều luật theo đúng bản chất của nó để vừa giúp thể hiện nhất quán tên điều luật và nội dung của nó vừa giúp cơ quan thực thi dễ hiểu và vận dụng pháp luật đúng đắn. Vì lẽ đó, chúng tôi đề xuất sửa tên như sau:

“Điều 25. Ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả” và

“Điều 32. Ngoại lệ không xâm phạm quyền liên quan”.

2.         Tên điều luật trong Dự Thảo “các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép chủ sở hữu quyền tác giả nhưng phải trả tiền bản quyền” ở điều 26 và “các trường hợp sử dụng đối tượng quyền liên quan không phải xin phép chủ sở hữu quyền liên quan nhưng phải trả tiền bản quyền” ở điều 33 cũng không hợp lý vì 5 lý do: (1) điều 26 và điều 33 mang tính chất là cấp li-xăng cưỡng bức (li-xăng không tự nguyện) thể hiện bằng việc hạn chế (thu hẹp) phạm vi thực thi quyền sở hữu trí tuệ, nghĩa là hiểu nôm na là được tự do khai thác nhưng phải trả tiền; (2) khái niệm “sử dụng” tác phẩm đã công bố/”sử dụng” quyền liên quan đã công bố là quá hẹp và dễ gây tranh cãi về nội hàm vì thực chất vẫn luôn có nhiều hành vi như khai thác, làm bản sao (ví dụ chia sẻ link, file, tệp, tải về,...) đối với tác phẩm đã công bố/đối tượng của quyền liên quan đã công bố chứ không luôn luôn và thuần túy chỉ là “sử dụng”; (3) thiếu điều kiện “đã công bố” đối với đối tượng quyền liên quan ở tên điều 33; (4) chính bản thân Dự Thảo cũng đã sử dụng thuật ngữ “khai thác” ở điều 56a khi đề xuất nguyên tắc xác định việc phân chia tiền bản quyền khi “khai thác, sử dụng tác phẩm và các đối tượng quyền liên quan”; và (5) điều 26 và điều 33 mang tính chất hạn chế phạm vi thực thi quyền của chủ thể quyền do vậy nên phản ánh chính xác tính chất hạn chế này vào tên của 2 điều luật này sẽ hợp lý hơn[5]. Chúng tôi đề xuất sửa tên 2 điều luật này thành:

             “Điều 26. Hạn chế quyền sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm đã công bố”

             “Điều 33. Hạn chế quyền sở hữu trí tuệ đối với đối tượng của quyền liên quan đã công bố”

3.         Phép thử ba bước (three-step test) theo điều 9(2) Công ước Berne mà thực ra đã có trong Bộ luật dân sự năm 1995 ngay cả trước khi Việt Nam tham gia Công ước Berne (điều 760 và 761) đã từng bị hiểu sai bởi Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao trong vụ 2 nhà Kiều học[6]. Do vậy, để tránh nhầm lẫn đáng tiếc này, cách tốt nhất là nên đảo bước 2 và bước 3 của phép thử ba bước thuộc 2 cặp điều 25-32 và điều 26-33 và đồng thời ghép với khoản 1 tương ứng. Nên bổ sung thêm thuật ngữ “khai thác” bên cạnh thuật ngữ có nội hàm quá hẹp là “sử dụng” trong Dự Thảo[7].  Theo đó, 2 cặp điều khoản này được cấu trúc lại như sau:

“Điều 25. Ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả

1. Trong những trường hợp dưới đây, tác phẩm đã công bố có thể được khai thác, sử dụng mà không cần xin phép, không phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác, sử dụng đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm:

....

2. Việc sao chép quy định tại khoản 1 Điều này không áp dụng đối với tác phẩm kiến trúc, tác phẩm tạo hình, chương trình máy tính.”

“Điều 26. Hạn chế quyền sở hữu trí tuệ đối với tác phẩm đã công bố

“1. Trong những trường hợp dưới đây, tác phẩm đã công bố có thể được khai thác, sử dụng mà không cần xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác, sử dụng đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm”

(a) Tổ chức phát sóng khai thác, sử dụng tác phẩm đã công bố để phát sóng có tài trợ, quảng cáo hoặc thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào không phải xin phép, nhưng phải trả tiền bản quyền cho chủ sở hữu quyền tác giả kể từ khi sử dụng. Mức tiền bản quyền, quyền lợi vật chất khác và phương thức thanh toán do các bên thoả thuận; trường hợp không thỏa thuận được thì thực hiện hiệp thương giá theo quy định của Chính phủ hoặc khởi kiện tại Toà án theo quy định của pháp luật.

(b) Tổ chức phát sóng khai thác, sử dụng tác phẩm đã công bố để phát sóng không có tài trợ, quảng cáo hoặc không thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào không phải xin phép, nhưng phải trả tiền bản quyền cho chủ sở hữu quyền tác giả kể từ khi sử dụng theo quy định của Chính phủ.

(c) Tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng tác phẩm được định hình trên bản ghi âm, ghi hình đã công bố trong hoạt động kinh doanh, thương mại không phải xin phép, nhưng phải trả tiền bản quyền theo thoả thuận cho chủ sở hữu quyền tác giả kể từ khi sử dụng; trường hợp không thoả thuận được thì thực hiện hiệp thương giá theo quy định của Chính phủ hoặc khởi kiện tại Toà án theo quy định của pháp luật.

(d) Tổ chức, cá nhân Việt Nam hưởng ưu đãi dành cho các nước đang phát triển đối với quyền dịch các tác phẩm từ tiếng nước ngoài sang tiếng Việt và quyền sao chép để giảng dạy và nghiên cứu không nhằm mục đích lợi nhuận theo quy định của Chính phủ.

2. Việc khai thác, sử dụng tác phẩm trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này không áp dụng đối với tác phẩm điện ảnh."

"Điều 32. Ngoại lệ không xâm phạm quyền liên quan

Trong những trường hợp dưới đây, đối tượng của quyền liên quan đã công bố có thể được khai thác mà không cần xin phép, không phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường đối tượng của quyền liên quan, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; phải thông tin về đối tượng của quyền liên quan:

1. Ghi âm, ghi hình trực tiếp cuộc biểu diễn để giảng dạy không nhằm mục đích thương mại hoặc để đưa tin thời sự;

2. Tự sao chép một bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, học tập, giải trí của cá nhân và không nhằm mục đích thương mại;

3. Tự sao chép một bản để giảng dạy và không nhằm mục đích thương mại, trừ trường hợp cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng này đã được công bố để giảng dạy;

4. Trích dẫn hợp lý nhằm mục đích cung cấp thông tin;

5. Tổ chức phát sóng tự làm bản sao tạm thời để phát sóng khi được hưởng quyền phát sóng.“

"Điều 33. Hạn chế quyền sở hữu trí tuệ đối với đối tượng của quyền liên quan đã công bố.

 Trong những trường hợp dưới đây, đối tượng của quyền liên quan đã công bố có thể được khai thác, sử dụng mà không cần xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác, sử dụng đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường đối tượng của quyền liên quan, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan; phải thông tin về đối tượng của quyền liên quan:

1. Tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp bản ghi âm, ghi hình đã công bố nhằm mục đích thương mại để phát sóng có tài trợ, quảng cáo hoặc thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào không phải xin phép, nhưng phải trả tiền bản quyền theo thỏa thuận cho người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, tổ chức phát sóng kể từ khi sử dụng; trường hợp không thỏa thuận được thì thực hiện hiệp thương giá theo quy định của Chính phủ hoặc khởi kiện tại Tòa án theo quy định của pháp luật.

2. Tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp bản ghi âm, ghi hình đã công bố nhằm mục đích thương mại để phát sóng không có tài trợ, quảng cáo hoặc không thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào không phải xin phép, nhưng phải trả tiền bản quyền cho người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, tổ chức phát sóng kể từ khi sử dụng theo quy định của Chính phủ.

3. Tổ chức, cá nhân khai thác, sử dụng bản ghi âm, ghi hình đã công bố trong hoạt động kinh doanh, thương mại không phải xin phép, nhưng phải trả tiền bản quyền theo thoả thuận cho người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, tổ chức phát sóng kể từ khi sử dụng; trường hợp không thoả thuận được thì thực hiện hiệp thương giá theo quy định của Chính phủ hoặc khởi kiện tại Toà án theo quy định của pháp luật.”

Bross & Partners có nhiều kinh nghiệm hỗ trợ khách hàng tự vệ (phòng vệ) chống cáo buộc xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan bao gồm cả vụ tranh tụng tại tòa án mà khách hàng bị đòi bồi thường ở mức kỷ lục gần 2 triệu đô la Mỹ. Nếu Quý khách hàng có nhu cầu cụ thể cần được tư vấn, vui lòng liên hệ: vinh@bross.vn; điện thoại 0903 287 057, 84-4-3555 3466; Wechat: Vinhbross2603; Skype: vinh.bross.

Bross & Partners, một công ty luật sở hữu trí tuệ được thành lập năm 2008, thường xuyên lọt vào bảng xếp hạng các công ty luật sở hữu trí tuệ hàng đầu của Việt Nam do các tổ chức đánh giá luật sư có uy tín toàn cầu công bố hàng năm như Managing Intellectual Property (MIP), World Trademark Review (WTR1000), Legal 500 Asia Pacific, AsiaLaw Profiles, Asia Leading Lawyers, Asia IP và Asian Legal Business (ALB). Với nhiều năm kinh nghiệm nổi bật và năng lực chuyên môn sâu khác biệt, Bross & Partners có thể giúp khách hàng bảo vệ hoặc tự vệ một cách hiệu quả trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ phức tạp ở Việt Nam và nước ngoài liên quan đến bản quyền tác giả, quyền liên quan, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu/thương hiệu và tên miền internet.