PHẢN BIỆN DỰ THẢO 5 SỬA ĐỔI

LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ TẠI ỦY BAN PHÁP LUẬT QUỐC HỘI (PHẦN 5)

Email: vinh@bross.vn

Luật sư Lê Quang Vinh – Bross & Partners vinh dự được mời trình bày tham luận tại Hội thảo trực tuyến sáng ngày 28/08/2021 do Ủy ban pháp luật của Quốc Hội tổ chức.[1] Đễ dễ theo dõi, chúng tôi tạm chia bài trình bày 11 nội dung thành 5 phần.

Phần 5/5: Giới hạn và ngoại lệ quyền tác giả và quyền liên quan; xâm phạm quyền tác giả và quyền liên quan 

1. Về sửa đổi, bổ sung Điều 25, Điều 25a, Điều 26, Điều 32 và Điều 33

Giới hạn và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan (exception and limitation) là một nguyên tắc pháp lý được quy định ở điều 9(2) Công ước Berne và điều 13 TRIPs nhằm 2 mục đích là giới hạn phạm vi thực thi các quyền độc quyền của chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan và bảo vệ quyền tiếp cận thông tin của công chúng. Vì là nguyên tắc chung cho nên giới hạn và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả đều có mặt ở các FTA mà Việt Nam ký kết gần đây gồm Điều 12.14 EVFTA, Điều 18.65 CPTPP, Điều 11.18 RCEP. Tương tự như vậy, giới hạn và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả cũng có mặt ở 2 Hiệp ước quốc tế quan trọng khác về quyền tác giả, cụ thể là Điều 10 WCT (Hiệp ước của WIPO về quyền tác giả) và Điều 16 WPPT (Hiệp ước của WIPO về cuộc biểu diễn và bản ghi âm) mà Việt Nam bắt buộc phải gia nhập cả 2 Hiệp ước này trong vòng 3 năm hoặc trước ngày 1/8/2023.

Giới hạn và ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả được thiết kế dưới dạng phép thử ba bước (three-step test) hay còn gọi là phép kiểm tra ba bước được đưa vào thành điều 9(2) của lần sửa đổi Công ước Berne vào năm 1967. Phép thử 3 bước thực chất là một quy tắc mang tính thỏa hiệp giữa các nhà soạn thảo nhằm giới hạn hoặc thu hẹp phạm vi độc quyền của tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả đối với hành vi độc quyền làm bản sao tác phẩm, từ đó giúp làm cân bằng quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả với lợi ích của công chúng và xã hội. Điều 9(2) Công ước Berne quy định “Luật pháp của các quốc gia thành viên thuộc Liên hiệp có thể cho phép làm bản sao của tác phẩm được bảo hộ trong một số trường hợp đặc biệt với điều kiện là việc sao chép này không xung đột với việc khai thác bình thường tác phẩm và không gây tổn hại một cách bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của tác giả”.

Diễn giải theo một cách khác chúng ta thấy rằng nội hàm của điều 9(2) khẳng định việc sao chép tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả sẽ không bị coi là hành vi xâm phạm quyền độc quyền sao chép của tác giả nếu hành vi đó cùng lúc thỏa mãn 3 bước hoặc 3 điều kiện của phép thử sau:

(a)   Việc sao chép đó chỉ được phép trong các trường hợp ngoại lệ đặc biệt mà được quy định bởi pháp luật quốc gia; và

(b)  Việc sao chép đó không xung đột với việc khai thác bình thường tác phẩm; và

(c)   Việc sao chép đó không gây tổn hại một cách bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của tác giả.^[2]

Cần lưu ý rằng Việt Nam đã đưa phép thử 3 bước này vào pháp luật quốc gia của mình từ khá sớm, thậm chí còn trước khi Việt Nam ban hành Luật SHTT đến cả 10 năm. Cụ thể, phép thử 3 bước có thể tìm thấy tại điều 760 và 761 Bộ luật dân sự năm 1995. Luật SHTT năm 2005 sửa đổi 2 lần vào năm 2009 và 2019 nội luật hóa nguyên tắc pháp lý nêu trên vào 2 cặp điều luật gồm điều 25 - điều 26 liên quan đến quyền tác giả^[3] và điều 32 – điều 33 liên quan đến quyền liên quan, trong đó điều 25 và điều 32 mang tính chất là ngoại lệ không xâm phạm và điều 26 và điều 33 mang tính chất là giới hạn quyền tác giả, quyền liên quan^[4]. Dự Thảo 5 sửa đổi 2 cặp điều khoản trên theo hướng mở rộng rất nhiều bước 1 của phép thử ba bước và đồng thời bổ sung thêm Điều 25a - ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả cho người khuyết tật.

Tuy nhiên, chúng tôi thấy rằng toàn bộ các điều luật được sửa đổi, bổ sung ở Dự Thảo 5 đều vi phạm nghĩa vụ tuân thủ các FTA và các Hiệp định quốc tế nêu trên khi xây dựng các quy định về giới hạn và ngoại lệ xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan vì Ban Soạn Thảo đã loại bỏ bước 2 và bước 3 của phép thử ba bước vốn đã từng có mặt trong các Dự Thảo trước mà Ban Soạn Thảo đã tiếp thu góp ý về cách xây dựng phép thử ba bước của chúng tôi[5]

Vì các lẽ trên, chúng tôi khuyến nghị sửa đổi khoản 1 của các Điều 25, Điều 25a, Điều 26, Điều 32 và Điều 33 như sau:

Sửa đổi khoản 1 Điều 25. Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả

1. Trong những trường hợp dưới đây, tác phẩm đã công bố có thể được khai thác, sử dụng mà không cần xin phép, không phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác, sử dụng đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm:

Bổ sung lời văn cho Điều 25a. Ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả dành cho người khuyết tật^[6]

Trong những trường hợp dưới đây, tác phẩm đã công bố có thể được khai thác, sử dụng mà không cần xin phép, không phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác, sử dụng đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả:

Sửa đổi khoản 1 Điều 26. Giới hạn quyền tác giả

1. Trong những trường hợp dưới đây, tác phẩm đã công bố có thể được khai thác, sử dụng mà không cần xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác, sử dụng đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm:

Sửa đổi khoản 1 Điều 32. Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền liên quan

1. Trong những trường hợp dưới đây, đối tượng của quyền liên quan đã công bố có thể được khai thác mà không cần xin phép, không phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường đối tượng của quyền liên quan, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; phải thông tin về đối tượng của quyền liên quan:

Sửa đổi khoản 1 Điều 33. Giới hạn quyền liên quan

1. Trong những trường hợp dưới đây, đối tượng của quyền liên quan đã công bố có thể được khai thác, sử dụng mà không cần xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền với điều kiện việc khai thác, sử dụng đó không được làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường đối tượng của quyền liên quan, và không gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan; phải thông tin về đối tượng của quyền liên quan:

2. Về sửa đổi, bổ sung Điều 28 và Điều 35

Dự Thảo 5 bổ sung khoản 3 Điều 28 “Không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các nghĩa vụ được quy định tại Điều 25, Điều 25a và Điều 26 của Luật này” và khoản 4 Điều 35 “Không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các nghĩa vụ được quy định tại Điều 32 và Điều 33 của Luật này” là vừa thừa và vừa không chính xác vì hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan thực chất là hành vi xâm phạm bất kỳ quyền nhân thân hoặc quyền tài sản nào ở điều 19 và điều 20.

Trường hợp bên bị nghi ngờ xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan chứng minh được hành vi khai thác, sử dụng của minh tuân thủ đầy đủ ba bước của phép thử ba bước nằm ở quy định về “ngoại lệ” ở khoản 1 các Điều 25, 25a và Điều 32 thì anh ta không phải xin phép và cũng không phải trả tiền bản quyền.

Trường hợp bên bị nghi ngờ xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan chứng minh được hành vi khai thác, sử dụng của minh tuân thủ đầy đủ ba bước của phép thử ba bước nằm ở quy định về “giới hạn” được quy định ở khoản 1 các Điều 26 và Điều 32 thì anh ta không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền.

Cả hai tình huống rơi vào “ngoại lệ” và “giới hạn” nêu trên đều không phải là hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan. Nói cách khác, hành vi của bên bị nghi ngờ xâm phạm là hành vi khai thác, sử dụng hợp pháp (hay còn gọi là “sử dụng hợp lý” hoặc fair use).

Ngược lại, hai tình huống trên không được xem là rơi vào “ngoại lệ” và “giới hạn” nếu chủ thể quyền chứng minh được bên nghi ngờ xâm phạm không thỏa mãn một trong 3 điều kiện của phép thử ba bước, khi đó hành vi này phải bị coi là hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan theo khoản 1 hoặc khoản 2 Điều 28 hoặc khoản 1, 2, 3 Điều 35.

Bross & Partners, một công ty sở hữu trí tuệ được xếp hạng Nhất (Tier 1) năm 2021 bởi Tạp chí Legal 500 Asia Pacific, có kinh nghiệm giải quyết tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ bao gồm nhãn hiệu (thương hiệu), quyền tác giả, sáng chế, giống cây trồng ở Việt Nam và nước ngoài.

Vui lòng liên hệ: vinh@bross.vn; mobile: 0903 287 057; Zalo: +84903287057; Skype: vinh.bross; Wechat: Vinhbross2603.