Thẩm quyền xét xử chuyên biệt của Toà sở hữu trí tuệ ở Việt Nam
Luật sư Lê Quang Vinh – Bross & Partners
Email: vinh@bross.vn
Việt Nam vừa chính thức đưa vào vận hành hai Tòa án chuyên trách về Sở hữu trí tuệ (SHTT) từ ngày 1/7/2025. Theo báo Công Lý, trong chỉ hơn một tháng (từ 1/7 đến 4/8/2025), riêng Tòa án SHTT thuộc Tòa án nhân dân khu vực 2 - Hà Nội (một trong hai tòa SHTT) – đã tiếp nhận 18 đơn kiện thuộc lĩnh vực SHTT trên tổng số 919 đơn kiện các loại. Bross & Partners, thông qua bài viết này, sẽ phân tích chức năng và thẩm quyền đặc thù của hai tòa án chuyên biệt này.
Hai Tòa án SHTT chuyên trách trong cấu trúc hệ thống tòa án mới
Theo Nghị quyết 81/2025/UBTVQH, hệ thống Toà án Việt Nam đã có sự cải tổ sâu rộng với một số điểm đáng lưu ý:
· Thành lập 23 Toà án nhân dân (TAND) cấp tỉnh mới bên cạnh việc giữ nguyên 11 TAND cấp tỉnh không thực hiện sắp xếp sáp nhập
· Giải thể 693 TAND cấp huyện, thành lập mới 355 TAND khu vực
· Giải thể 3 TAND cấp cao (Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh)
· Thành lập Toà chuyên trách về hành chính, phá sản, sở hữu trí tuệ tại một số TAND khu vực ở Hà Nội, Đà Nẵng và Tp. Hồ Chí Minh
· Thành lập Toà án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế
Theo Văn bản 253/TANDTC-PC của TAND tối cao thì hệ thống toà án không tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt về sở hữu trí tuệ như một cấp toà mà tổ chức thành 2 Tòa chuyên trách SHTT đặt tại 2 TAND khu vực trong số 355 TAND khu vực. Theo đó, trong đợt cải cách này, chỉ TAND Khu vực 1 - TP. Hồ Chí Minh và TAND Khu vực 2 - Hà Nội được chọn tổ chức Tòa SHTT chuyên trách. Tòa SHTT TAND khu vực 1 – TP. Hồ Chí Minh có thẩm quyền theo lãnh thổ bao trùm 14 tỉnh tính từ Đà Nẵng trở vào, và Tòa SHTT TAND khu vực 2 – Hà Nội có thẩm quyền theo lãnh thổ bao trùm 20 tỉnh tính từ Huế trở ra. Xét về chức năng xét xử và phạm vi thẩm quyền, 2 Tòa SHTT chuyên trách phần nào mang dáng dấp như thể chúng là “Tòa án sơ thẩm chuyên biệt” độc lập vì thẩm quyền theo lãnh thổ của chúng mang tính liên tỉnh, khác biệt hẳn với thẩm quyền giới hạn theo địa hạt hành chính của 353 TAND khu vực còn lại.
Thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Toà SHTT chuyên trách và thẩm quyền xét xử phúc thẩm và giám đốc thẩm đối với bản án của Toà SHTT chuyên trách
Hai Tòa SHTT chuyên trách có thẩm quyền thụ lý và xét xử sơ thẩm toàn bộ các vụ việc dân sự, kinh doanh thương mại liên quan đến quyền SHTT và chuyển giao công nghệ. Nói cách khác, mọi tranh chấp về SHTT (quyền tác giả, quyền liên quan, sáng chế, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, bí mật kinh doanh, cạnh tranh không lành mạnh) gồm cả tranh chấp hợp đồng chuyển giao công nghệ đều thuộc thẩm quyền sơ thẩm của hai tòa SHTT chuyên trách này. Sự thay đổi này giúp loại bỏ tranh chấp về thẩm quyền giữa TAND khu vực và TAND cấp tỉnh khi xác định có hay không có “mục đích lợi nhuận” khi phân định thẩm quyền giữa 2 cấp toà này trong quy định cũ. Như vậy, từ 1/7/2025, một vụ kiện xâm phạm quyền SHTT đều sẽ phải nộp đơn khởi kiện tại 1 trong 2 Toà SHTT chuyên trách, chứ không dựa vào tiêu chí có hay không có mục đích lợi nhuận như trước nữa.
Hai Tòa SHTT chuyên trách cũng có thẩm quyền sơ thẩm đối với khiếu kiện các quyết định hành chính liên quan đến SHTT, ví dụ Quyết định từ chối bảo hộ nhãn hiệu, Quyết định huỷ bỏ bằng độc quyền sáng chế được ban hành bởi Cục SHTT. Như vậy, nếu một doanh nghiệp có trụ sở ở Hà Nội muốn khởi kiện quyết định từ chối đăng ký nhãn hiệu của Cục SHTT thì phải nộp đơn khởi kiện cho Toà SHTT TAND Khu vực 2 – Hà Nội thay vì bất kỳ Tòa Hành chính chuyên trách khác còn lại không có thẩm quyền sơ thẩm về SHTT. Như vậy, cả tranh chấp dân sự, thương mại lẫn hành chính liên quan đến SHTT đều do Tòa chuyên trách SHTT đảm nhiệm ở cấp sơ thẩm để bảo đảm tính tập trung.
Trừ trường hợp nguyên đơn yêu cầu lựa chọn toà án theo Điều 40 BLTTDS (tranh chấp bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thì được quyền chọn toà nơi thiệt hại gây ra hoặc nơi nguyên đơn có trụ sở), việc xác định thẩm quyền sơ thẩm của Toà SHTT TAND Khu vực 2 – Hà Nội hay Toà SHTT TAND Khu vực 1 – Tp. Hồ Chí Minh tuỳ thuộc vào địa chỉ/trụ sở của bị đơn, ví dụ bị đơn pháp nhân có trụ sở tại Cà Mau thì Toà SHTT TAND Khu vực 1 – Tp. Hồ Chí Minh có thẩm quyền, bị đơn cư trú tại Hải Phòng thì Toà SHTT TAND Khu vực 2 – Hà Nội có thẩm quyền thụ lý giải quyết.
Trường hợp bản án, quyết định sơ thẩm của Toà SHTT chuyên trách bị kháng cáo, kháng nghị thì Toà kinh tế hoặc Toà hành chính thuộc TAND cấp tỉnh tương ứng sẽ có thẩm quyền xét xử phúc thẩm. Điều này có nghĩa tòa cấp tỉnh nào quản lý địa bàn nơi vụ việc SHTT phát sinh thì tòa kinh tế hoặc toà hành chính của tỉnh đó có thẩm quyền phúc thẩm. Ví dụ, một vụ án SHTT do Tòa SHTT số 1 xét xử sơ thẩm, nếu vụ việc phát sinh ở Đồng Nai, thì Tòa Kinh tế TAND tỉnh Đồng Nai xét xử phúc thẩm khi có kháng cáo, kháng nghị. Tuy nhiên, Công văn 253/TANDTC–VP ngày 09/7/2025 của Tòa án nhân dân tối cao lại quy định rằng TAND cấp tỉnh có thẩm quyền xét xử phúc thẩm trong trường hợp này là các Tòa Kinh tế TAND Hà Nội và TAND Tp. Hồ Chí Minh tương ứng.
Ủy ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh có thẩm quyền giám đốc thẩm, tái thẩm đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực của TAND khu vực (bao gồm cả bản án SHTT sơ thẩm không bị kháng cáo/kháng nghị phúc thẩm) trong phạm vi tỉnh mình, nếu có kháng nghị của Chánh án TAND cấp tỉnh, Viện trưởng Viện KSND cấp tỉnh hoặc Chánh án TAND tối cao, Viện trưởng Viện KSND tối cao.
Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao giữ vai trò giám đốc thẩm, tái thẩm đối với các kháng nghị đối với bản án, quyết định đã có hiệu lực của TAND cấp tỉnh (bao gồm các bản án SHTT đã được TAND cấp tỉnh Hà Nội và TAND TP. Hồ Chí Minh xét xử phúc thẩm) và của Tòa Phúc thẩm TAND Tối cao.
Trường hợp bản án SHTT sơ thẩm của Tòa SHTT chuyên trách lẽ ra do Ủy ban Thẩm phán cấp tỉnh giám đốc thẩm, nhưng nếu có tình huống đặc biệt, TAND Tối cao có thẩm quyền rút lên để xử lý nhằm đảm bảo thống nhất trong áp dụng pháp luật
Bross & Partners – công ty luật sở hữu trí tuệ được xếp hạng Nhất bởi Legal 500 Asia Pacific – có nhiều kinh nghiệm tranh tụng SHTT và thực thi quyền SHTT xuyên biên giới. Vui lòng liên hệ:
LinkedIn | Email: vinh@bross.vn | Di động: +84 903 287 057
Zalo: +84903287057 | Microsoft Teams: vinh@bross.vn
