Theo thông tin ở nhiều tờ báo khác nhau[1], nguyên đơn, ông Lê Phong Linh, một họa sĩ làm thuê cho Bị đơn, Công ty TNHH thương mại và dịch vụ kỹ thuật tin học Phan Thị (“Công ty Phan Thị”) đại diện bởi bà Phan Thị Mỹ Hạnh từ năm 2001 với vị trí là họa sỹ vẽ minh họa.

Trên cơ sở được giao nhiệm vụ vẽ bộ truyện dân gian chuyển thể các điển tích và nhân vật trạng ngày xưa, nguyên đơn đã xây dựng khoảng 30 nhân vật và trong số đó đã chọn ra được 4 hình tượng nhân vật[2] là Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo dùng để sáng tác bộ truyện tranh lấy tên là Thần Đồng Đất Việt. Tuy nhiên, bà Hạnh cho rằng chính bà cũng tham gia vào quá trình cùng xây dựng bộ truyện tranh cùng ông Linh.

Năm 2002, hình thức thể hiện của 4 hình tượng nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo đều được Cục bản quyền tác giả (thuộc Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) cấp các giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả trong đó ghi tên chủ sở hữu quyền tác giả là Công ty Phan Thị nhưng ở phần tác giả chỉ ghi chung là tập thể tác giả.

Ông Linh tham gia sáng tác bộ truyện tranh Thần Đồng Đất Việt đến hết tập 78 thì nghỉ việc. Công ty Phan Thị thuê các họa sĩ khác tiếp tục sử dụng 4 hình tượng nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo để thực hiện các tập truyện Thần Đồng Đất Việt tiếp theo từ tập 79 trở đi cũng như các ấn phẩm khác như Thần Đồng Đất Việt Khoa Học, Thần Đồng Đất Việt Mỹ Thuật mà không xin phép ông Linh.

Theo bản án sơ thẩm được các báo trích dẫn, nguyên đơn yêu cầu tòa án giải quyết 4 yêu cầu:

1. Công nhận ông là tác giả duy nhất của 4 hình tượng nhân vật nêu trên từ tập 1 đến tập 78, không công nhận bà Phan Thị Mỹ Hạnh là đồng tác giả;
2. Buộc Công ty Phan Thị chấm dứt việc tự tạo ra và sử dụng các biến thể của 4 hình tượng nhân vật trên các tập tiếp theo Thần Đồng Đất Việt sau tập 78 và trên các ấn bản khác
3. Buộc Công ty Phan Thị xin lỗi công khai trên một số tờ báo
4. Buộc Công ty Phan Thị thanh toán phí thuê luật sư.

Theo hồ sơ vụ án, bị đơn không đồng ý công nhận ông Linh là tác giả duy nhất của 4 hình tượng nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo gắn liền với các tập truyện Thần Đồng Đất Việt từ tập 1 đến 78 vì một số lý do:

1. Bà Hạnh cho rằng ông Linh đã ký văn bản ngày 29/3/2002 công nhận bà Hạnh là đồng tác giả, và đồng thời chuyển toàn bộ quyền sở hữu 4 hình tượng trên cho Công ty Phan Thị do vậy ông Linh không được vi phạm cam kết.
2. Bà Hạnh là người đầu tiên có ý tưởng, định hình rõ ràng trong đầu về các nhân vật trong Thần Đồng Đất Việt sau đó thuê các họa sĩ, trong đó có ông Linh, để vẽ ra các nhân vật. Trong quá trình đó, bà Hạnh đích thân chỉ đạo, phân công nhiệm vụ, 4 hình tượng trên hoàn toàn trùng khớp với tác phẩm trong thế giới tinh thần của bà Hạnh.
3. Công ty Phan Thị đồng thời dựa vào văn bản 29/3/2002 để làm căn cứ rằng bà Hạnh là đồng tác giả, do đó công ty có quyền sử dụng 4 hình tượng trên để làm tác phẩm phái sinh. Hơn nữa bà Hạnh cũng cho rằng ông Linh không chứng minh được mình là người trực tiếp tạo ra tác phẩm, cụ thể là không chứng minh được thời gian, địa điểm, cách thức sáng tạo, dấu ấn sáng tạo cá nhân của mình ngoài căn cứ duy nhất ông Linh nêu là ông được nêu trên là Lê Linh trên bìa mà căn cứ này lại không được nêu trong Nghị định 100/2006/NĐ-CP
4. Công ty Phan Thị không đồng ý yêu cầu của ông Linh buộc Công ty Phan Thị chấm dứt việc tạo ra biến thể của 4 hình tượng nhân vật đã nêu sau tập 78 và các ấn phẩm khác như Thần Đồng Đất Việt Khoa Học, Thần Đồng Đất Việt Mỹ Thuật vì ông Linh đã thừa nhận bà Hạnh là đồng tác giả (văn bản ký ngày 29/3/2002) và cũng đã chuyển giao quyền sở hữu 4 hình tượng nhân vật trên cho Công ty Phan Thị trong khi giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả do Cục bản quyền cấp vẫn còn nguyên hiệu lực (chưa bị coi là vô hiệu). Do vậy, quyền làm tác phẩm phái sinh là quyền thuộc về Công ty Phan Thị.
5. Công ty Phan Thị và bà Hạnh không đồng ý yêu cầu bồi thường thiệt hại của nguyên đơn cũng như không đồng ý xin lỗi nguyên đơn vì bị đơn không xâm phạm quyền tác giả.

Bảng so sánh 4 hình tượng nhân vật tranh chấp trước và sau khi nguyên đơn kết thúc hợp đồng lao động với bị đơn

So sánh trang credit của tập 74 và 79 trước và sau khi Nguyên đơn

chấm dứt hợp đồng lao động với Bị đơn. (Nguồn: vuilen.com)

So sánh trang credit của tập 74 và 79 trước và sau khi Nguyên đơn

chấm dứt hợp đồng lao động với Bị đơn. (Nguồn: vuilen.com)

Quan điểm của Viện kiểm sát và Tòa án

Đại diện Viện KSND Quận 1 giữ quyền giám sát việc tuân thủ pháp luật tại phiên tòa có ý kiến:

1. Viện kiểm sát đề nghị Hội đồng xét xử không công nhận bà Hạnh là đồng tác giả, đồng nghĩa với việc đề nghị chỉ công nhận ông Linh là tác giả duy nhất dựa trên cơ sở các căn cứ (a) đơn đăng ký quyền tác giả ngày 29/3/2002 giữa ông Linh và bà Hạnh; (b) bìa bộ truyện tranh Thần Đồng Đất Việt từ tập 1 đến 6 ghi rõ “viết lời và minh họa: họa sĩ Lê Linh”, từ tập 7 đến 78 ghi “tranh và truyện: họa sĩ Lê Linh”; (c) sự phù hợp giữa bản thảo gốc đầu tiên về 4 nhân vật và bài viết của Công ty Phan Thị tại các tập 24 & 47; (d) không có chứng cứ bà Hạnh cầm tay chỉ ông Linh vẽ; (d) định hình trong trí óc thì không được pháp luật bảo hộ và người góp ý, hỗ trợ hoặc cung cấp tư liệu cho người khác sáng tác tác phẩm không phải là tác giả.
2. Công ty Phan Thị có tư cách là chủ sở hữu 4 nhân vật (4 tác phẩm) không đồng nghĩa Công ty Phan Thị có quyền thay đổi hình tượng gốc của các tác phẩm mà chưa có sự đồng ý của tác giả Lê Linh. Từ tập thứ 79 trở đi bị đơn đã tạo ra hàng loạt ấn bản khác như Thần Đồng Đất Việt Khoa Học, Thần Đồng Đất Việt Mỹ Thuật với biến thể khác biệt khi chưa có sự đồng ý của nguyên đơn là xâm phạm quyền nhân thân theo quy định tại điều 19 và điều 28 Luật SHTT. Do đó, đề nghị chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn, buộc bị chấm dứt tạo ra các biến thể khác nhau từ tập 79 trở đi cũng như có mặt trên các ấn phẩm khác mà đều dựa trên các hình tượng do nguyên đơn sáng tạo

Trong số nhiều nhận định của tòa án, đáng chú ý là những nhận định và đánh giá sau:

1. Tác giả là người trực tiếp sáng tạo ra một phần hoặc toàn bộ tác phẩm văn học, nghệ thuật khoa học. Những điều chỉ nằm trong suy nghĩ (tồn tại dưới dạng ý tưởng) mà không được thể hiện ra bên ngoài dưới một hình thức vật chất nhất định mà qua đó tính sáng tạo về giá trị vật chất hoặc tinh thần thì đó không phải là tác phẩm văn học nghệ thuật khoa học.
2. Trên các tập truyện từ 1 đến 6 đều ghi “viết lời và minh họa: Lê Linh”, từ tập 7 đến 78 trên bìa đều ghi “viết lời và minh họa Lê Linh”. Trong mục giao lưu với đọc giả có thông tin ghi nhận ý tưởng về bộ truyện tranh sử dụng tích trạng làm nội dung chính là của bà Hạnh còn ông Linh nghiên cứu tạo các nhân vật, kịch bản, bố cục, phác thảo lên kế hoạch sáng tác. Hồ sơ vụ án cho thấy bị đơn không hề yêu cầu đính chính thông tin này nên có căn cứ để cho rằng bị đơn thừa nhận vai trò của nguyên đơn là người duy nhất trực tiếp sáng tạo hình thức thể hiện các nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo. Mặt khác, bị đơn đã trả nhuận bút cho nguyên đơn trong một quá trình dài từ tập 1 đến 78 nên có căn cứ để thấy rằng bị đơn đã thừa nhận vai trò của nguyên đơn là tác giả từ tập 1 đến 78.
3. Tác phẩm mỹ thuật ứng dụng là tác phẩm được thể hiện bởi đường nét, màu sắc, hình khối, bố cục, theo đó các nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo phải được thể hiện bằng đường nét, màu sắc, hình khối, bố cục thì mới được công nhận là tác phẩm và được pháp luật bảo hộ, còn nếu “định hình” các nhân vật này nếu chỉ nằm trong ý tưởng thì không phải là tác phẩm và người “định hình” về ý tưởng nhưng không trực tiếp sáng tạo nên hình khối, bố cục, màu sắc, đường nét thì không phải là tác giả của hình thức thể hiện các nhân vật trên.
4. Ngoại trừ các quyền tài sản và quyền nhân thân ở dạng công bố tác phẩm thì quyền nhân thân không phát sinh ở giao dịch dân sự mà phát sinh ở quá trình tạo ra tác phẩm. Do vậy, ngay cả khi nguyên đơn có văn bản thỏa thuận với bị đơn xác định bị đơn là đồng tác giả thì thỏa thuận này là vô hiệu vì luật quy định tác giả không được chuyển nhượng quyền nhân thân cho người khác trừ quyền công bố tác phẩm.
5. Bị đơn giao nhiệm vụ cho nguyên đơn sáng tạo và hai bên không có thỏa thuận nào khác nên thấy rằng bị đơn là chủ sở hữu quyền nhân thân “công bố hoặc cho phép người khác tác phẩm” và toàn bộ quyền tài sản trong đó có quyền “làm tác phẩm phái sinh” trong khi nguyên đơn là chủ sở hữu quyền nhân thân trong đó có quyền “bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, không cho người khác sửa chữa, cắt xén hoặc xuyên tạc dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hai đến danh dự và uy tín tác giả”. Như vậy, bị đơn được quyền làm tác phẩm phái sinh nhưng không được sữa chữa, cắt xén hình thức thể hiện 4 nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo hoặc xuyên tạc các tác phẩm này dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của nguyên đơn.
6. Theo khoản 3 điều 7 Nghị định 105/2006/NĐ-CP sửa đổi thì “căn cứ xác định yếu tố xâm phạm quyền tác giả là phạm vi bảo hộ quyền tác giả được xác định theo hình thức thể hiện bản gốc tác phẩm; được xác định theo nhân vật, hình tượng, cách thể hiện tính cách nhân vật, hình tượng, tình tiết của tác phẩm gốc trong trường hợp xác định yếu tố xâm phạm đối với tác phẩm phái sinh”, theo đó cần phải hình thức thể hiện 4 nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo trong các giấy chứng nhận đăng ký quyền tác giả được xem là hình thức thể hiện của bản gốc tác phẩm.
7. Tác phẩm phái sinh được định nghĩa theo khoản 8 điều 4 Luật SHTT là “tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn”. Bị đơn luôn cho rằng biến thể tạo ra từ tập 79 trở đi cũng như các ấn phẩm khác như Thần Đồng Đất Việt Mỹ Thuât, Thần Đồng Đất Việt Khoa Học mà có hình thức thể hiện khác hẳn với hình thức thể hiện của các tác phẩm từ tập 1 đến 78 đã đăng ký với Cục bản quyền tác giả là hoạt động làm tác phẩm phái sinh nhưng lại không chứng minh được hoạt động này thuộc hoạt động nào trong số các hoạt động “dịch, phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn”.
8. Việc bị đơn thay đổi hình thức thể hiện gốc của các nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo để phù hợp với cốt truyện, bối cảnh, nội dung cụ thể của từng tập truyện từ tập 79 trở đi cũng là hoạt động làm tác phẩm phái sinh có sữa chữa bản gốc nhưng không có thỏa thuận với nguyên đơn và nguyên đơn không đồng ý là xâm phạm quyền tác giả theo khoản 5 điều 28.

Từ những nhận định trên tòa án quyết định chấp nhận chấp nhận yêu cầu công nhận Lê Linh là tác giả duy nhất và buộc bị đơn phải chấm dứt việc tự tạo ra và sử dụng các biến thể các nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo và Cả Mẹo từ tập 79 trở đi của Thần Đồng Đất Việt và trên các ấn phẩm khác như Thần Đồng Đất Việt Mỹ Thuât, Thần Đồng Đất Việt Khoa Học.

Nếu Quý khách hàng có nhu cầu cụ thể cần được tư vấn, vui lòng liên hệ vinh@bross.vn hoặc điện thoại 0903 287 057.

Bross & Partners, một công ty luật sở hữu trí tuệ được thành lập năm 2008, thường xuyên lọt vào bảng xếp hạng các công ty luật sở hữu trí tuệ hàng đầu của Việt Nam do các tổ chức đánh giá luật sư có uy tín toàn cầu công bố hàng năm như Managing Intellectual Property (MIP), World Trademark Review (WTR1000), Legal 500 Asia Pacific, AsiaLaw Profiles, Asia Leading Lawyers, Asia IP và Asian Legal Business (ALB). Với nhiều năm kinh nghiệm nổi bật và năng lực chuyên môn sâu khác biệt, Bross & Partners có thể giúp khách hàng bảo vệ hoặc tự vệ một cách hiệu quả trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ phức tạp ở Việt Nam và nước ngoài liên quan đến bản quyền tác giả, quyền liên quan, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu/thương hiệu và tên miền internet.