Thực tiễn về đánh giá tính nguyên gốc đối với tác phẩm mỹ thuật ứng dụng ở Việt Nam, Đức và Hoa Kỳ

Email: vinh@bross.vn

Như chúng tôi đã đề cập ở bài viết trước “Tính nguyên gốc - điều kiện bắt buộc phải có để làm phát sinh quyền tác giả đối với một tác phẩm văn học nghệ thuật khoa học”, không có tính nguyên gốc (originality) thì một tác phẩm văn học nghệ thuật khoa học không được pháp luật bảo hộ quyền tác giả[1].

Tác phẩm mỹ thuật ứng dụng là một trong mười hai loại hình tác phẩm văn học nghệ thuật khoa học được bảo hộ tại Việt Nam. Theo định nghĩa của pháp luật Việt Nam thì tác phẩm mỹ thuật ứng dụng là tác phẩm được thể hiện bởi đường nét, màu sắc, hình khối, bố cục với tính năng hữu ích, có thể gắn liền với một đồ vật hữu ích. Xét về phương tiện sáng tạo, tác phẩm mỹ thuật ứng dụng có thể được tạo ra bằng biện pháp thủ công hoặc công nghiệp chẳng hạn như thiết kế đồ họa (hình thức thể hiện của biểu trưng, hệ thống nhận diện và bao bì sản phẩm), thiết kế thời trang, tạo dáng sản phẩm, thiết kế nội thất, trang trí[2]

Dưới đây chúng ta thử nhìn thực tiễn xét xử hoặc thực thi pháp luật bản quyền ở Việt Nam, Đức và Mỹ liên quan đến việc xác định khi nào tác phẩm mỹ thuật ứng dụng có tính nguyên gốc và khi nào thì không.

Việt Nam: Không có tính nguyên gốc vì hình ảnh riêng rẽ thuộc về dân gian

Theo bản án sơ thẩm số 213/2014/DS-ST ngày 14/08/2014, Tòa án nhân dân quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh tuyên bác đơn khởi kiện lập luận rằng cả nguyên đơn và bị đơn đều lấy cảm hứng từ văn hóa dân gian, trong khi đó, quyền tác giả của các hình ảnh riêng rẽ đã được lưu truyền lâu đời trong văn hóa dân gian không thể xác định là của ai.

Mỹ: Không có tính nguyên gốc nếu thiết kế quá đơn giản hoặc không đủ mức sáng tạo nguyên gốc tối thiểu

Lúc đầu Cục Bản quyền Hoa Kỳ (the US Copyright Office) từ chối đơn xin cấp đăng ký quyền tác giả đối với cả 2 tác phẩm đầu tiên gồm logo CCC và logo Car Credit City vì lý do cả hai thiết kế đều thiếu dấn ấn cá nhân tác giả - điều kiện cần thiết để đòi quyền tác giả. Sau khi nỗ lực khiếu nại, Cục bản quyền Hoa Kỳ đồng ý cấp đăng ký cho tác phẩm bị từ chối thứ 2 (logo Car Credit City) nhưng bảo lưu quan điểm tiếp tục từ chối cấp đối với tác phẩm bị từ chối thứ nhất (logo CCC), kết luận rằng theo nguyên tắc luật đinh chỉ một đăng ký được cấp cho cùng một phiên bản của tác phẩm. Mặc dù người nộp đơn yêu cầu cấp 2 đăng ký nhưng thực chất dấu ấn cá nhân đã được thể hiện ở logo Car Credit City mà đã bao gồm cả logo CCC bị từ chối nên nếu cấp thêm đăng ký thành ra sẽ tương đương với việc cấp cho dấu ấn cá nhân đó đến 2 lần[3].

Đối với logo Best Western, Cục Bản quyền Hoa Kỳ trong văn bản trả lời khiếu nại từ chối cấp đăng ký nộp bởi luật sư đại diện cho người nộp đơn khẳng định rằng không yếu tố nào hoặc đứng một mình hoặc kết hợp có mặt ở logo Best Western được xem là có chứa đủ mức độ sáng tạo nguyên gốc tối thiểu nên logo Best Western không đủ điều kiện được cấp đăng ký quyền tác giả[4].

Đối với chai rượu Skyy Vodka, Cục Bản quyền Hoa Kỳ cho rằng để được chấp nhận đăng ký bản quyền, một tác phẩm phải là sản phẩm của con người. Các sản phẩm được tạo ra bởi quy trình cơ khí hoặc tuyển chọn ngẫu nhiên mà không có đóng góp của con người đều không được đăng ký[5].

Đức: Tác phẩm mỹ thuật ứng dụng được thiết kế phải có mức sáng tạo cao mới được xem là đảm bảo tính nguyên gốc

Trong luật bản quyền của Đức, "Schöpfungshöhe" (chiều cao của sáng tạo) có thể phân loại các tác phẩm có bản quyền thành hai nhóm là thiết kế hoặc bất cứ thứ gì khác (như tác phẩm văn học). Trong khi ngưỡng (đạt được ngay cả bởi các sáng tạo đơn giản, được gọi là "Kleine Münze", từ tiếng Đức chỉ "thay đổi nhỏ") là thấp, thì yêu cầu đối với tác phẩm dưới dạng thiết kế (các tác phẩm có mục đích làm nhận diện thương hiệu) được đặt ra cao hơn nhiều vì các thiết kế này có thể được bảo hộ theo luật kiểu dáng công nghiệp hoặc luật nhãn hiệu. Theo đó chỉ những thiết kế được sáng tạo ở mức rất cao trên mức trung bình mới được coi là "tác phẩm mỹ thuật ứng dụng" để được bảo hộ quyền tác giả. Vĩ lẽ đó, logo ARD nêu trên bị coi là không đảm bảo tính nguyên gốc để được bảo hộ theo luật bản quyền của Đức[6]

Bross & Partners có nhiều kinh nghiệm hỗ trợ khách hàng đăng ký quyền tác giả với Cục Bản quyền tác giả, tự vệ (phòng vệ) chống cáo buộc xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan bao gồm cả những vụ việc mà khách hàng bị đòi bồi thường 1,5 triệu đô la Mỹ do xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan. Nếu Quý khách hàng có nhu cầu cụ thể cần được tư vấn, vui lòng liên hệ: vinh@bross.vn; điện thoại 0903 287 057, 84-4-3555 3466; Wechat: wxid_56evtn82p2vf22; Skype: vinh.bross

Bross & Partners, một công ty luật sở hữu trí tuệ được thành lập năm 2008, thường xuyên lọt vào bảng xếp hạng các công ty luật sở hữu trí tuệ hàng đầu của Việt Nam do các tổ chức đánh giá luật sư có uy tín toàn cầu công bố hàng năm như Managing Intellectual Property (MIP), World Trademark Review (WTR1000), Legal 500 Asia Pacific, AsiaLaw Profiles, Asia Leading Lawyers, Asia IP và Asian Legal Business (ALB). Với nhiều năm kinh nghiệm nổi bật và năng lực chuyên môn sâu khác biệt, Bross & Partners có thể giúp khách hàng bảo vệ hoặc tự vệ một cách hiệu quả trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ phức tạp ở Việt Nam và nước ngoài liên quan đến bản quyền tác giả, quyền liên quan, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu/thương hiệu và tên miền internet.