“Đánh gậy bản quyền” và “gỡ gậy bản quyền” trên không gian mạng:

Quy trình Việt Nam ưu việt hơn Quy trình Mỹ?

Bross & Partners

Luật sư Lê Quang Vinh

Luật sư Nguyễn Khánh Linh

Email: vinh@bross.vn;  linh.nguyen@bross.vn

Để chống nạn vi phạm bản quyền trên internet, nhiều quốc gia trên thế giới ban hành cơ chế Thông Báo và Gỡ Bỏ (Notice-and-Takedown-Process) mà ở Việt Nam hay được gọi là “đánh gậy bản quyền”. Chẳng hạn, năm 1998, Hoa Kỳ ban hành quy trình Thông Báo và Gỡ Bỏ gắn liền với đạo luật bản quyền thiên niên kỷ kỹ thuật số (“Quy trình DMCA” hoặc “Quy trình Mỹ”). Tháng 4/2023, Việt Nam lần đầu ban hành quy trình Thông Báo và Gỡ Bỏ gồm “Quy trình 72 giờ & 10 ngày làm việc” và “Quy trình 24 giờ” theo Nghị định 17/2023/NĐ-CP (dưới đây có thể gọi tắt là “Quy trình theo Nghị định 17” hoặc “Quy trình Việt Nam”).

Quy trình theo Nghị định 17 nhiều ưu điểm hơn Quy trình DMCA?

Quy trình Mỹ nhìn chung là khá đơn giản vì nó chỉ gồm 3 bước. Cụ thể, bước đầu tiên là đơn yêu cầu (khiếu nại) cùng đường link chứa nội dung vi phạm bản quyền nộp bởi chủ thể quyền cho đại diện được chỉ định của nhà cung cấp dịch vụ online (“OSP” hoặc “ISP”) tiếp nhận khiếu nại xâm phạm bản quyền trên nền tảng trên OSP đó. Tiếp đến ở Bước 2, OSP có nghĩa vụ nhanh chóng gỡ bỏ hoặc vô hiệu hóa việc truy nhập vào nội dung số xâm phạm bị khiếu nại đó, và đồng thời thông báo cho chủ sở hữu nội dung số hoặc người dùng (user) về việc đã gỡ bỏ hoặc vô hiệu hóa việc truy nhập để người dùng này thực hiện quyền kháng cáo (phản đối) kèm yêu cầu khôi phục nội dung số bị gỡ/vô hiệu hóa. Và cuối cùng, Bước 3, người dùng được OSP khôi phục nội dung số bị gỡ/bị vô hiệu hóa việc truy nhập trong vòng từ 10-14 ngày làm việc tính từ thời điểm kháng nghị, trừ trường hợp chủ thể quyền thông báo cho OSP đã khởi kiện vụ án ra tòa.[1]

Quy trình Việt Nam khác biệt với Quy trình Mỹ ở chỗ quy trình Thông Báo và Gỡ Bỏ của Việt Nam là một quy trình kép, gồm “Quy trình 72 giờ & 10 ngày làm việc” và “Quy trình 24 giờ làm việc”.[2]

Điểm khác biệt đáng kể nữa là trong khi Quy trình DMCA không nói rõ OSP có nghĩa vụ gỡ bỏ và vô hiệu hóa việc truy nhập đến nội dung vi phạm một cách “nhanh chóng” nghĩa là bao nhiêu thời gian một cách cụ thể thì Quy trình của Nghị định 17 quy định rõ ràng rằng OSP phải tạm gỡ bỏ/vô hiệu hóa trong 72 giờ (24 giờ đối với thông tin số được phát trực tiếp).

Tiếp đến, nếu OSP không nhận được kháng nghị bởi người dùng trong vòng 10 ngày làm việc tính từ thời điểm bị tạm gỡ thì OSP chính thức gõ bỏ/ngăn chặn việc truy nhập tới nội dung số vi phạm bản quyển. Trường hợp có nhận được phản đối của người dùng, OSP khôi phục lại thông tin số bị gỡ bỏ đồng thời chuyển kháng nghị và chứng cứ của người dùng cho chủ thể quyền để họ có thể khởi kiện ra tòa và OSP sẽ tuân thủ theo phán quyết của tòa án.

Điểm đặc biệt khác biệt hẳn so với Quy trình DMCA là Quy trình theo Nghị định 17 còn có “Quy trình 24 giờ”. Theo đó, OSP phải gỡ bỏ hoặc ngăn chặn việc truy nhập tới nội dung thông tin số vi phạm bản quyền trong vòng 24 giờ kể từ khi nhận được yêu cầu của cơ quan thực thi quyền sở hữu trí tuệ, đồng thời báo cáo việc đã gõ bỏ cho cơ quan thực thi, và thông báo cho người dùng không quá 24 giờ. Nếu không đồng ý, chủ thể quyền có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện quyết định của cơ quan thực thi.

Bình luận

Thực tiễn cho thấy Quy trình DMCA bộc lộ kẽ hỡ và cả sự lỏng lẻo dẫn tới tình trạng lạm dụng khiếu nại gỡ bỏ nội dung số vi phạm bản quyền vì dường như OSP không có thủ tục xác minh kỹ tư cách pháp lý của người khiếu nại yêu cầu gỡ bỏ nội dung xâm phạm, đặc biệt là khi người khiếu nại có thể cố ý khai man mình có tư cách chủ thể quyền. Hệ quả là có thể nhiều bản ghi âm, bản ghi hình trên các (kênh) nền tảng trực tuyến (YouTube, TikTok, Facebook,…) bị “đánh gậy bản quyền” oan (copyright strike), hoặc thậm chí tệ hơn là chính chủ thể quyền cũng có thể bị treo kênh chứa tác phẩm, bản ghi của chính mình. Ví dụ, tháng 10/2021, bài hát “Giấc mơ trưa” trên kênh Giang Sol Official của nhạc sĩ Giáng Sol bị Youtube “đánh gậy”. Nhạc sĩ Giáng Sol khẳng định rằng bản thân chị không ký độc quyền ca khúc “Giấc mơ trưa” cho bất kỳ ai, và nhạc sĩ cũng cẩn trọng dùng chính bản thu âm phối khí thuộc CD “Giáng Son” của mình được phát hành năm 2007 với giọng ca Khánh Linh để đưa lên kênh Youtube.[3]

Không có giải thích thế nào là “gỡ bỏ nhanh chóng” (expeditiously remove) ở Quy trình DMCA có thể dẫn tới nhiều tác động tiêu cực, chẳng hạn một mặt OSP có thể chủ ý trì hoãn hoặc kéo dài trách nhiệm gỡ nội dung xâm phạm mà vẫn có thể được hưởng cơ chế cơ chế “bến an toàn” (safe harbor), và mặt khác chủ thể quyền có thể lạm dụng cơ chế “đánh gậy bản quyền” để kìm hãm càng lâu càng tốt người dùng nỗ lực khôi phục lại nội dung bị gỡ.

Xem ra “Quy trình 72 giờ & 10 ngày làm việc” của Việt Nam đã khắc phục được hạn chế của Quy trình DMCA ở chỗ nó đòi hỏi chặt chẽ hơn về nghĩa vụ chứng minh tư cách chủ thể quyền ngoài việc chứng minh hành vi xâm phạm bản quyền từ đó có thể giúp ngăn chặn hành vi lạm dụng “đánh gậy bản quyền” bởi chủ thể quyền. Hơn nữa, việc Quy trình Việt Nam ấn định nghĩa vụ cho OSP thời hạn 72 giờ phải gỡ bỏ hoặc khôi phục lại nội dung số vi phạm thay vì quy định mơ hồ “gỡ bỏ nhanh chóng” của Quy trình Mỹ có ý nghĩa thiết lập cơ chế cân bằng hơn trong giải quyết mối quan hệ tay ba phức tạp gồm OSP, người dùng, và chủ thể quyền, chẳng hạn như có thể giảm thiểu khả năng OSP lạm dụng trì hoãn hoặc thiên vị cho chủ thể quyền.

Tóm lại, chủ thể quyền Việt Nam đều có thể chọn Quy trình Việt Nam hoặc/và Quy trình Mỹ để “đánh gậy bản quyền” hoặc “gỡ gậy bản quyền”. Ở thế thụ động của mình, người dùng cần nỗ lực chuẩn bị chứng cứ và lập luận xác đáng gửi OSP bác bỏ cáo buộc xâm phạm bản quyền, hoặc tùy tình huống có thể khởi kiện vụ án dân sự cáo buộc chủ thể quyền hoặc OSP lạm dụng thủ tục bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ theo khoản 5 Điều 198 Luật SHTT 2022.

Bross & Partners, một công ty sở hữu trí tuệ được xếp hạng Nhất (Tier 1) trong 3 năm liên tục (2021-2023) bởi Tạp chí Legal 500 Asia Pacific, có kinh nghiệm hỗ trợ chủ thể quyền Việt Nam trong các vụ việc “đánh gậy bản quyền” và kinh nghiệm tham gia tranh tụng giải quyến tranh chấp về bản quyền ở tòa án.

Vui lòng liên hệ: vinh@bross.vn; mobile: 0903 287 057; Zalo: +84903287057; Skype: vinh.bross; Wechat: Vinhbross2603.