10 thay đổi chính yếu của Luật SHTT sửa đổi năm 2022

và bình luận về tác động của chúng đối với môi trường kinh doanh

và hoạt động đổi mới sáng tạo ở Việt Nam

Luật sư Lê Quang Vinh – Bross & Partners

Email: vinh@bross.vn

Bảo hộ và thực thi quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) là nghĩa vụ của tất cả thành viên WTO trong đó có Việt Nam vì quyền SHTT được ghi nhận ở Hiệp định TRIPs - một trong những nền tảng trụ cột xây dựng nên hệ thống thương mại toàn cầu. SHTT một lần nữa tiếp tục được các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam là thành viên như CPTPP, EVFTA, RCEP yêu cầu tăng cường bảo hộ ở mức độ cao hơn so với Hiệp định TRIPs. Điều này dẫn tới hàng loạt những thay đổi lớn ở Luật SHTT sửa đổi lần thứ 3 được Quốc hội thông qua tháng 6/2022 (“Luật SHTT 2022”). Bross & Partners đăng tải lại dưới đây bài trình bày của luật sư Lê Quang Vinh – một trong các diễn giả vinh dự được mời trình bày tại “Hội nghị triển khai nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo năm 2023” diễn ra chiều ngày 28/12/2022 tại trụ sở Bộ Khoa học và Công nghệ có sự tham gia chỉ đạo của Phó thủ tướng Vũ Đức Đam cùng nhiều Ủy viên Trung ương phụ trách các lĩnh vực Khoa học và công nghệ, Công thương, Nghiên cứu khoa học và công nghệ, và Lý luận chính trị của Ban chấp hành TW Đảng.

10 thay đổi chính yếu ở Luật SHTT 2022

1. Về quyền đăng ký sáng chế, giải pháp hữu ích, thiết kế bố trí mạch tích hợp bán dẫn, và kiểu dáng công nghiệp (4 đối tượng sáng tạo mang tính kỹ thuật), Luật SHTT 2022 lần đầu bổ sung quy định tổ chức nào được giao chủ trì nhiệm vụ khoa học công nghệ có sử dụng ngân sách Nhà nước sẽ có quyền đăng ký bảo hộ 4 đối tượng sáng tạo kỹ thuật nêu trên một cách tự động và không phải bồi hoàn,[1] trừ trường hợp 4 đối tượng này là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ thuộc lĩnh vực quốc phòng và an ninh quốc gia. Nếu việc tạo 4 đối tượng sáng tạo kỹ thuật chỉ sử dụng một phần ngân sách Nhà nước thì phần quyền đăng ký tương ứng với tỷ lệ phần ngân sách Nhà nước được giao cho tổ chức chủ trì một cách tự động và không bồi hoàn, trừ trường hợp 4 đối tượng này là kết quả của nhiệm vụ khoa học và công nghệ thuộc lĩnh vực quốc phòng và an ninh quốc gia. Quyền đăng ký thuộc hoàn toàn về Nhà nước bởi một trong ba chủ thể có tư cách đại diện chủ sở hữu nhà nước[2] nếu 4 đối tượng sáng tạo kỹ thuật này thuộc lĩnh vực quốc phòng và an ninh có sử dụng toàn bộ ngân sách Nhà nước.

2. Luật SHTT 2022 lần đầu bổ sung cơ chế mới cho phép bên thứ ba phản đối đơn đăng ký sở hữu công nghiệp (SHCN) ngoài việc vẫn giữ nguyên cơ chế cũ là văn bản nêu ý kiến của người thứ ba vốn chỉ đóng vai trò làm nguồn thông tin tham khảo cho quá trình xử lý đơn đăng ký SHCN. Sự khác biệt giữa 2 cơ chế này thể hiện ở chỗ trong khi quyền nộp văn bản nêu ý kiến bởi người thứ ba có thể được thực hiện tính từ thời điểm đơn đăng ký SHCN được công bố trên công báo sở hữu công nghiệp cho đến trước ngày ra quyết định cấp văn bằng bảo hộ thì quyền nộp đơn phản đối đơn đăng ký SHCN lại bị giới hạn trong vòng không quá 9 tháng, 4 tháng, 5 tháng và 3 tháng kể từ ngày đơn đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu và chỉ dẫn địa lý tương ứng được công bố.[3]

3. Luật SHTT 2022 bổ sung thêm nhiều căn cứ phản đối đơn đăng ký sáng chế, nhãn hiệu và chỉ dẫn địa lý, cũng như bổ sung nhiều căn cứ hủy bỏ hiệu lực văn bằng bảo hộ. Ví dụ gồm người nộp đơn không có quyền đăng ký đối tượng SHCN hoặc đăng ký nhãn hiệu với dụng ý xấu; việc sửa đổi, bổ sung đơn làm mở rộng hoặc vượt quá phạm vi đối tượng đã bộc lộ; sáng chế không được bộc lộ đầy đủ và rõ ràng trong bản mô tả sáng chế đến mức căn cứ vào đó người có hiểu biết trung bình trong lĩnh vực kỹ thuật tương ứng có thể thực hiện sáng chế đó; đơn đăng ký sáng chế được nộp trái với quy định về kiểm soát an ninh đối với sáng chế trước khi nộp ra nước ngoài.[4]

4. Luật SHTT 2022 lần đầu đưa đối tượng sáng chế mật thành một quy định riêng. Việc xác định một sáng chế là sáng chế mật có ý nghĩa quan trọng đối với nút thắt hiện hành về kiểm soát an ninh đối với sáng chế đăng ký ra nước ngoài. Theo đó, chỉ sáng chế nào đăng ký ra nước ngoài thuộc trường hợp: (a) sáng chế đó có tác động đến lĩnh vực an ninh, quốc phòng; và (b) được tạo ra tại Việt Nam; và (c) thuộc quyền đăng ký của cá nhân là công dân Việt Nam và thường trú tại Việt Nam, hoặc thuộc quyền đăng ký của tổ chức được thành lập theo pháp luật Việt Nam mới phải nộp đơn đăng ký sáng chế ở Việt Nam để kiểm soát an ninh.

5. Để hạn chế tính chất tuyệt đối của quyền nhân thân, Luật SHTT 2022 quy định tư cách thụ hưởng quyền nhân thân (quyền tinh thần) đầy đủ (trừ quyền công bố) đối với tác phẩm điện ảnh chỉ được trao cho biên kịch và đạo diễn trong khi người làm công việc quay phim, sáng tác âm nhạc, diễn viên điện ảnh chỉ còn được trao một quyền nhân thân duy nhất là quyền đứng tên và được nêu tên khi tác phẩm được công bố. Ngoài ra, để hạn chế tranh chấp không thực sự cần thiết liên quan đến khả năng xâm phạm quyền nhân thân, Luật SHTT lần đầu cho phép tổ chức đầu tư tài chính có thể thỏa thuận với biên kịch, đạo diễn về việc đặt tên, sửa đổi tác phẩm.[5]

6. Luật SHTT 2022 định nghĩa lại tác phẩm phái sinh, cụ thể khoản 8 Điều 4 quy định tác phẩm phái sinh là tác phẩm được sáng tạo ra trên cơ sở một hoặc nhiều tác phẩm đã có thông qua việc dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, phóng tác, biên soạn, chú giải, tuyển chọn, cải biên, chuyển thể nhạc và các chuyển thể khác.

7. Tiền bản quyền (thuật ngữ được sử dụng rộng rãi trên báo chí để chỉ một số tiền được trả bởi tổ chức, cá nhân khi sử dụng quyền sở hữu trí tuệ của người khác) xuất hiện lần đầu trong Luật SHTT 2022. Tiền bản quyền (chỉ áp dụng cho quyền tác giả, quyền liên quan) là khoản tiền trả cho việc sáng tạo hoặc chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan đối với tác phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, bao gồm cả tiền nhuận bút, tiền thù lao.

8. Luật SHTT 2022 lần đầu quy định ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả cho người khuyết tật; mở rộng ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả. Ví dụ: sao chép hợp lý để nghiên cứu khoa học và không có mục đích thương mại, sử dụng hợp lý tác phẩm để minh họa trong ấn phẩm, sử dụng tác phẩm trong hoạt động công vụ. Luật SHTT còn bổ sung ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả trong trường hợp sao chép tác phẩm chỉ để thực hiện các quyền khác, sao chép tạm thời do yêu cầu kỹ thuật của thiết bị, hoặc phân phối lần tiếp theo đối với bản gốc, bản sao tác phẩm đã được chủ sở hữu quyền tác giả thực hiện hoặc cho phép thực hiện việc phân phối.

9. Luật SHTT 2022 sửa đổi định nghĩa nhãn hiệu nổi tiếng bằng quy định rằng nhãn hiệu nổi tiếng là “nhãn hiệu được bộ phận công chúng có liên quan biết rộng rãi trên lãnh thổ Việt Nam” để phù hợp với 8 tiêu chí công nhận nhãn hiệu nổi tiếng ở Điều 75 cũng như tuân thủ các quy định về bảo hộ nhãn hiệu nổi tiếng trong EVFTA, CPTPP, TRIPs và Khuyến nghị chung của WIPO năm 1999. Và để tránh cấp bảo hộ cho nhãn hiệu nổi tiếng quá rộng, Luật SHTT 2022 bổ sung quy định rằng thời điểm nhãn hiệu có trước bắt đầu nổi tiếng phải xảy ra trước ngày nộp đơn của nhãn hiệu xin đăng ký.[6]

10. Luật SHTT 2022 lần đầu quy định về cơ chế quy trách nhiệm/miễn trách nhiệm pháp lý đối với doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian (ISP) đối với hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên môi trường internet. Cơ chế miễn trách nhiệm pháp lý ở Điều 198b mang tính chất có điều kiện, ví dụ ISP cung cấp dịch vụ lưu trữ nội dung thông tin số (hosting) chỉ được miễn trách nhiệm pháp lý nếu (a) không biết rằng nội dung thông tin số đó xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan; (b) có hành động nhanh chóng gỡ bỏ hoặc ngăn chặn việc truy nhập đến nội dung thông tin số đó khi biết rằng nội dung thông tin số đó xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan.

Bình luận

Chúng tôi đánh giá cao nội dung sửa đổi bổ sung ở Luật SHTT 2022 vì có chiều sâu, thực chất và sẽ sớm đóng góp tích cực hơn cho môi trường kinh doanh gồm cả hoạt động đổi mới sáng tạo ở Việt Nam trong thời gian tới, cụ thể:

1.     Các quy định mới trong Luật SHTT 2022 mang tính minh bạch, đầy đủ và rõ ràng liên quan đến các sáng tạo kỹ thuật hình thành từ kết quả nhiệm vụ khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước có ý nghĩa rất tích cực ở chỗ sẽ giúp làm tăng tỷ lệ % số lượng đơn đăng ký sáng chế của người Việt so với người nước ngoài[7] vì luật đã giúp giải quyết được vấn đề quyền đăng ký, nghĩa vụ đăng ký sáng chế, chia sẻ lợi ích giữa tác giả, tổ chức chủ trì, nhà nước, chủ thể trung gian (đơn vị môi giới). Thực tiễn chỉ ra rằng số lượng đơn đăng ký sáng chế của người Việt Nam tăng sẽ giúp thay đổi quy luật lượng-chất giống như sự phát triển lượng đơn lớn của người Trung Quốc đóng góp đáng kể vào sự phát triển của khoa học công nghệ cũng như hệ thống sở hữu trí tuệ của Trung Quốc.[8]

2.     Việc nội luật hóa đảm bảo thi hành đầy đủ các cam kết quốc tế được quy định tại các Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết gần đây như CPTPP, EVFTA, RCEP trong Luật SHTT 2022 sẽ góp phần tích cực vào việc làm cho nhà đầu tư nước ngoài tin tưởng nhiều hơn ở hệ thống bảo hộ quyền SHTT ở Việt Nam. Nhiều cam kết ở các FTA này mà Việt Nam lần đầu tiên đưa thành luật, chẳng hạn như đưa đối tượng không nhìn thấy được là dấu hiệu âm thanh thành đối tượng có thể bảo hộ làm nhãn hiệu; quy định ngoại lệ mất tính mới đối với sáng chế do tác giả tự bộc lộ trong vòng 12 tháng theo yêu cầu của CPTPP; quy/miễn trách nhiệm thứ cấp đối với các ISP khi người sử dụng dịch vụ tải lên/chia sẽ nội dung số xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan trên internet

3.      Luật SHTT 2022 đóng góp to lớn vào giải quyết bài toán cân bằng quyền và lợi ích giữa các chủ thể quyền SHTT, đối thủ cạnh tranh và lợi ích của xã hội bằng các quy định mới như bổ sung các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả để bảo vệ các quyền hiến định khác như quyền tự do biểu đạt, quyền học tập, quyền tiếp cận thông tin; bổ sung và giải thích về cơ chế hết quyền đối với quyền phân phối bản gốc hoặc bản sao tác phẩm; quy định về nghĩa vụ chứng minh thời điểm trở nên nổi tiếng của nhãn hiệu phải trước ngày nộp đơn của nhãn hiệu tranh chấp để ngăn chặn khả năng cấp bảo hộ quá rộng cho chủ thể quyền từ đó có thể gây hạn chế cạnh tranh; việc quy/miễn trách nhiệm pháp lý đối với ISP không chỉ có ý nghĩa bảo hộ pháp lý cho chủ thể quyền trên môi trường số mà còn giúp tăng cường năng lực quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh tế dựa trên internet; quy định về ngăn chặn và buộc phải bồi thường nếu chủ thể quyền SHTT lạm dụng quyền SHTT thông qua biện pháp bảo vệ quyền SHTT.

4.     Theo WIPO, tài sản sở hữu trí tuệ (SHTT) hay còn gọi là tài sản vô hình gần đây chính thức được thừa nhận rộng rãi rằng chúng là tài sản có giá trị nhất. Vào những năm 1980, tài sản SHTT chỉ chiếm đến 20% giá trị doanh nghiệp thì chỉ 30 năm sau giá trị tài sản SHTT đã chiếm tới 80% giá trị doanh nghiệp.[9] Một báo cáo nghiên cứu của USPTO năm 2012 nhận định “tổng thể nền kinh tế Mỹ phụ thuộc vào một số hình thức quyền SHTT bất kể chủ thể tạo ra hoặc sử dụng quyền SHTT đó. Cũng theo báo cáo này, trong số 313 ngành công nghiệp thì có tới 75 ngành phụ thuộc vào quyền SHTT và 75 ngành công nghiệp này đóng góp trên 5000 tỷ đô la Mỹ hoặc bằng 34.8% GDP của Mỹ tính đến năm 2010, trực tiếp tạo ra 27.1 triệu việc làm hoặc tương đương 18.8% tổng số việc làm.[10] Với các bằng chứng thực tiễn như vậy, có thể kết luận rằng Luật SHTT 2022 là đạo luật có tầm ảnh hưởng và tác động rộng lớn đến mọi lĩnh vực của nền kinh tế từ giải trí, học tập, công nghệ, chuyển giao công nghệ cho đến thương mại hóa tài sản vô hình, trong đó đặc biệt là hoạt động đổi mới sáng tạo, khoa học và công nghệ của Việt Nam trong thời gian tới.

Bross & Partners, một công ty sở hữu trí tuệ được xếp hạng Nhất (Tier 1) năm 2021 bởi Tạp chí Legal 500 Asia Pacific, có kinh nghiệm giải quyết tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ bao gồm nhãn hiệu (thương hiệu), quyền tác giả, sáng chế, giống cây trồng ở Việt Nam và nước ngoài.

Vui lòng liên hệ: vinh@bross.vn; mobile: 0903 287 057; Zalo: +84903287057; Skype: vinh.bross; Wechat: Vinhbross2603.